Video over Commandopost Clingendael, de bunker die nazileider Arthur Seyss-Inquart in 1942 aan de rand van Wassenaar liet bouwen, als schuilplaats bij een eventuele aanval van de geallieerden. Seyss-Inquart woonde destijds op het nabijgelegen landgoed Clingendael.
(Beeldtitel: Binnenkijken bij de Seyss-Inquart bunker te Wassenaar. Jeroen Trimbos:)
RUSTIGE MUZIEK
JEROEN TRIMBOS: We staan hier voor een van de meest bijzondere bunkers uit de Tweede Wereldoorlog gebruikt van 1942, toen is begonnen met de bouw, tot 1945.
En het doel van deze bunker was dat het een veilig onderkomen zou zijn in het geval van een luchtaanval voor de bevelhebber in Nederland.
Dat was rijkscommissaris Seyss-Inquart, vandaar de naam: de Seyss-Inquart bunker.
Hijzelf resideerde hier verderop in landgoed Clingendael.
En hij vertegenwoordigde eigenlijk het civiele bestuur van Nederland in de Tweede Wereldoorlog.
(Een zwart-witfoto van onder andere Seyss-Inquart.)
De meeste bunkers bij de Atlantikwall werden volgens een bepaald systeem gerealiseerd, Regelbau.
Deze bunker is dus een grote uitzondering, zogenaamde 'Sonderbau'.
Dat is een hele bijzondere bouw, want wat we hier zien is eigenlijk een soort boerderijachtige uitstraling en het is eigenlijk een gebouw in een gebouw.
Dus we zien hier een huls, camouflage-architectuur en in die huls staat dus gewoon een bunker die onzichtbaar gemaakt is door die huid die eromheen ligt.
(Het boerderijachtige gebouw heeft een hoog puntdak en staat in een groene omgeving.)
DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER
De bunker is uniek omdat het een van de grootste bunkers is in zijn soort.
Hij is zestig meter lang, dertig meter breed en vijftien meter hoog.
Dus hij is echt heel erg groot.
En van deze bunker is geen tweede exemplaar te vinden.
Het is een uniek exemplaar.
(Samen met een man wandelt Trimbos over het terrein bij de bunker.)
DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER
Wat er verder nog interessant is aan de buitenkant is dat dus de betonconstructie onder de kap die is dus beschilderd met een soort baksteenmotief.
MANNENSTEM: Dat zie je daar. Daar zie je dat het plamuur van de muur is afgegaan.
Als je kijkt, zie je recht op dat grijze beton dat hier, zeg maar, in het werk is gestort.
Daar zie je dat het plamuur weg is en dat plamuur, daar heeft men dus bakstenen op geschilderd.
Als een stuk camouflage, om het maar zo veel mogelijk op een boerenschuur te laten lijken.
Na de oorlog is deze bunker bijna helemaal gestript, er zat weinig meer in.
En vanaf 1948 tot 1989, bij de val van de Muur is deze bunker gebruikt voor een aantal hele belangrijke operaties tijdens de Koude Oorlog.
Dus het zijn eigenlijk twee periodes die een significante betekenis hebben bij dit gebouw.
(Trimbos en de andere man gaan de bunker binnen. Aan het eind van een lange, smalle gang met witte muren bevindt zich rechts een lage trap. De trap leidt naar een stalen dubbele deur, die wordt opengezet door Trimbos en Peter Kosters.)
STUWENDE MUZIEK
PETER KOSTERS: Welkom in de gassluis.
Zoals je ziet, is dit een sluisachtige constructie.
Het zijn stalen deuren. Stalen deuren met een rubberen afsluitring.
Dat zou dus de zaak hermetisch af moeten dichten als er een gasaanval is.
Wat je hier ziet, is een overdrukventiel.
Wat is de functie van het ventiel? Overdruk veroorzaken in de bunker zelf op het moment dat er een gasaanval plaatsvindt.
Daar houd je het gas mee buiten de deur.
Er zit hier ook een kijkgaatje, dan kon je zien wie er in de gassluis stond.
Als je dan eenmaal binnen was dan gingen die deuren dicht en dan kwam je in deze ruimte.
(Hij trekt aan de deur.)
In deze ruimte werd je geacht jezelf uit te kleden.
Je mogelijk besmette kleding ging dan hier het gat in en ging dan naar de vernietiging toe.
Hier kon je dan douchen.
En zodra je dan gedoucht had, ging je die kant weer door een gasdeur heen.
(Trimbos volgt hem naar een volgende ruimte.)
Dan kon je hier weer de bunker in en weer door een stalen gasdeur en dan was je dus midden in het hart van de bunker en je kon je verder dan hier verplaatsen.
(Trimbos en Kosters lopen verder door een lange gang. Ze hebben allebei een grijze trui aan met 'Atlantikwall' op de achterkant. In een kleine ruimte leidt een smalle doorgang naar een volgende ruimte, waar onder andere posters en zwart-witfoto's aan de muren hangen.)
DE STUWENDE MUZIEK SPEELT VERDER
TRIMBOS: We staan hier in de kamer van Seyss-Inquart had hier verschillende ruimtes voor z'n staf.
We zien Seyss-Inquart tijdens zijn installatie in de meidagen van 1940.
Het interieur zoals je het hier aantreft, is vooral Koude Oorlog.
Overal zit die akoestische beplating.
Je ziet hier een van de andere boeven.
Dit is Mussert, hoofd van de NSB, en volgens mij is dit Rauter.
Dit is Seyss-Inquart.
En je ziet ze hier door het poortje van het Binnenhof lopen.
Wat je hier ziet, is het landgoed Clingendael, het huis Clingendael.
Vervolgens zie je hier een weg lopen naar een bruggetje toe.
Dat bruggetje komt dan op dit bunkercomplex uit die zogenaamde grote boerenschuur met z'n twee torens.
Dit is dan de bunker. Dat is dan wat, die Polizeikaserne wat dus een landgoed zou moeten zijn, althans vanuit de lucht.
Hier kun je ook goed zien dat er een loopgraaf...
Het zigzaglijntje is een loopgraaf die langs die twee Tobruks loopt, Ringstände, en vervolgens hier dat witte bruggetje overgaat.
(De mannen gaan een trappetje af en komen vervolgens in een machinekamer terecht.)
DE STUWENDE MUZIEK SPEELT LANGZAAM VERDER
TRIMBOS: We bevinden ons hier in het epicentrum van de Seyss-Inquart bunker.
Dit is de machinekamer, met alles op het gebied van de luchtbehandeling, de luchtfilters en tegen de muur de elektra, allemaal ook natuurlijk naoorlogs, de schakelkasten.
KOSTERS: Dit zijn de twee dieselgeneratoren die dus hier voor de energie zorgden.
Het merk MAN. Duits materiaal.
Volgens de plaatjes die erop staan, zijn de dingen gefabriceerd in 1956.
Er zijn ook verhalen dat dit de originele dieselgeneratoren zijn dat ze na de oorlog uit elkaar zijn gehaald en in 1956 zijn gereviseerd.
(Als Trimbos een deur opent, stapt Kosters achter hem aan een volgende ruimte binnen.)
DE STUWENDE MUZIEK SPEELT LANGZAAM VERDER
Dit is, zeg maar, eigenlijk een hele bijzondere ruimte in de bunker die volledig het Tweede Wereldoorlog-tijdperk heeft verlaten.
Vooral vanaf 1948 tot 1989, ja, 2000 is de bunker voor allerlei verschillende doeleinden gebruikt.
Met name een periode als communicatiecentrum.
We zien nog een aantal kleine elementen daarvan terug in de vorm van de kasten, waar nog codes op staan, zoals NAFIN.
Het hele spul is ondergebracht in een ijzeren stalen kooi de zogenaamde 'kooi van Faraday'.
En wat was de bedoeling?
Dat er van buitenaf geen elektromagnetische invloed kon plaatsvinden op het berichtenverkeer.
Dus het is dus duidelijk echt bedoeld ter beveiliging van het berichtenverkeer.
(Aan een muur hangen zwart-witfoto's van mensen die in de ruimte aan het werk zijn. Op een tafel staat een soort typemachine. Kosters stapt een deur door met 'nooduitgang' erboven. Op een muur staat in zwarte letters: Zo gaat men goed als u naar BB wilt. Even later zijn de mannen bij een deur, die uit twee delen bestaat.)
MYSTIEKE MUZIEK
Dit is een pantserdeur.
TRIMBOS: Dit is echt origineel Tweede Wereldoorlog.
Het is origineel Tweede Wereldoorlog, onderdeel van de keukenbunker, een St 635.
Dat is de aanduiding van het type.
Dit was een pantserdeur, twee gedeeltes.
Als de boel toch in zou storten zou je mogelijk nog een gedeelte kunnen verwijderen.
(Trimbos sluit het bovendeel.)
(In z'n eentje gaat hij een volgende ruimte binnen.)
We bevinden ons hier in, zonder enige twijfel de meest veilige keuken van Nederland.
We zien hier nog een aantal kookeenheden.
Die zijn overigens van na de oorlog.
Het eten werd hiernaast, in de kazerne bereid.
Mensen die hier werkten, die konden hier wel eten in ploegen in al die kamertjes hieromheen.
Je ziet dat, het werkt allemaal nog wel, zij het een beetje provisorisch.
Het zijn eigenlijk twee bunkers aan elkaar.
Vanbuiten kan je die ook goed zien.
En die zitten dus tegen de Seyss-Inquart bunker aan gebouwd.
(De bunkers zijn een stuk lager dan de Seyss-Inquart bunker. Kosters en Trimbos stappen een volgende ruimte binnen.)
DE STUWENDE MUZIEK SPEELT LANGZAAM VERDER
Dit is dus de operatiekamer. Deze kamer is vooral gebruikt geweest in de Koude Oorlog.
Deze kamer werd gebruikt door de bevelhebber der landstrijdkrachten met zijn staf.
En hier werden dus grote NATO-oefeningen begeleid en oefeningen gehouden, stafoefeningen.
Kun je ook zien aan de kaarten aan de wand, aan de muur.
In de Koude Oorlog-tijd had je hier op het verbindingscentrum een permanente bezetting van ongeveer dertig mensen, 24/7 om de verbindingen met alle troepen Nederlandse troepen in het buitenland te onderhouden.
(De mannen beklimmen een smalle trap met aan weerszijden smoezelige muren. De onderste helft van de muren is lichtblauw geverfd, de bovenste helft wit. Om de hoek gaat de trap nog een klein stukje verder omhoog.)
DE STUWENDE MUZIEK SPEELT VERDER
(Daarna vervolgen de mannen hun weg door een lange, kronkelige gang, opgetrokken uit grijze stenen. Met een zaklamp in z'n hand wandelt Trimbos langs een zwart-witfoto van de bunker. Kosters volgt hem een ruimte in die zich vlak onder het hoge puntdak bevindt.)
DE STUWENDE MUZIEK SPEELT LANGZAAM VERDER
We staan hier op het dak van de bunker inmiddels.
In dit deel is het dak ongeveer 2,5 meter dik en daar verder is het 4 meter massief beton.
KOSTERS: 4 meter dik was natuurlijk ter bescherming.
Als je gaat kijken naar het dak, dat noemen we een zogenaamd 'plofdak'.
De bedoeling was dus bij een bomaanval of granaatinslag dat het dak de eerste impact zou pakken vervolgens zou zorgen dat de blast, dus de luchtdruk, weg kon waardoor het oppervlak tussen dit dak, waar we nu op staan min of meer niet beschadigd zou worden.
Kun je heel goed zien op de foto hier.
Dat is dus na, zeg maar, een bomaanslag of tenminste een granaatinslag is dat geweest, een bom.
Dan zie je dat dit gedeelte van het dak, is gewoon weggeblazen terwijl de dakconstructie voor de rest nog helemaal in orde is.
(Trimbos stapt achter Kosters aan een stalen trap op. In het puntdak van het boerderijachtige gebouw bevindt zich een toren, die de mannen via een ladder aan de muur betreden.)
DE STUWENDE MUZIEK SPEELT LANGZAAM VERDER
Oké. Via deze ladder zijn we gekomen op de observatietoren, oftewel Flaktoren.
De Flaktoren betekent: Flugzeugabwehrkanone.
En hier stonden, naar overlevering waarschijnlijk twee centimeter éénpijps-Flak-afweergeschut.
(De mannen kijken uit over een bosrijke omgeving.)
DE STUWENDE MUZIEK SPEELT VERDER
TRIMBOS: Wat uniek is is dat het Rijksvastgoedbedrijf de gelegenheid heeft genomen vanwege 75 jaar bevrijding om mensen te laten zien wat het interieur eigenlijk vertelt.
Het vertelt eigenlijk twee delen.
Enerzijds een stuk uit de Tweede Wereldoorlog.
En anderzijds eigenlijk het deel na de Tweede Wereldoorlog waarbij deze bunker nog veel intensiever is gebruikt dan die paar jaar in de oorlog, denk ik.
-Klopt.
Vrijheid is belangrijk omdat de meeste mensen niet beseffen wat vrijheid is.
We leven allemaal in vrijheid in gebondenheid maar vrijheid is het ultieme dat een mens kan hebben.
Die vrijheid, die is bevochten en daar zullen we altijd voor moeten blijven vechten.
(Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijksvastgoedbedrijf. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het beeld wordt blauw met wit. Beeldtekst: Atlantikwall Museum Scheveningen. Een productie van Rijksvastgoedbedrijf.)
DE STUWENDE MUZIEK STOPT