De letters van Spinoza hangen aan een draadje. Maar dat is tijdelijk. Zodra Italiaanse neonspecialisten de glazen letters hebben gereinigd en gerepareerd, zullen de losse neonletters weer aaneengesmeed worden tot zeven onweerlegbare principes.
Beeld: Bart van Vliet/RVB
Raimondo Piaia en zijn team van neonlichtspecialisten uit San Vendemiano (niet ver van Venetië) streken het afgelopen najaar neer in de binnentuin van de Raad van State. Ze komen voor onderhoud. Maar het bedrijf Neonlauro doet eigenlijk veel meer. ‘Wij neoniseren - dat is een neologisme (nieuw gevormd woord, red.). Dat betekent voor ons dat wij de ideeën van kunstenaar Joseph Kosuth omzetten in realiteit.’
Spinoza
‘We werken al sinds 1997 met Kosuth samen. Overal op de wereld installeren wij neon’, zegt Piaia. Na deze klus moet hij door naar San Francisco. Zo’n vijftien jaar geleden stond hij ook al in Den Haag op een hoogwerker om een werk van de Amerikaan Kosuth tastbaar te maken door glazen letters aan de gevels te schroeven. Met exact hetzelfde team. Toen installeerden zij wat oogt als handgeschreven zinnen van Spinoza die oude en nieuwe gebouwen van de Raad van State met elkaar verbinden. Zeven axioma’s van de filosoof Benedictus de Spinoza vormen samen het kunstwerk. Axioma’s zijn onweerlegbare principes waarvan Spinoza dacht dat iedereen het er wel over eens kon zijn.
Tekst gaat door onder de foto's.
Hermaakbaar
Dat juist die zinnen van de zeventiende-eeuwse filosoof in glas zijn uitgevoerd is geen toeval, zegt Tanja Karreman, adviseur rijkscollectie percentagekunst van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Zij was indertijd betrokken bij de kunstopdracht die werd gegeven als onderdeel van de nieuwbouwplannen van de Raad van State. Kosuth werd gekozen uit een longlist van tien kunstenaars uit binnen- en buitenland ‘Kosuth ziet zichzelf als één van de oprichters van de conceptuele kunst in het twintigste eeuwse Europa. Dat betekent dat het vooral om het idee gaat en dat de uitwerking opnieuw te maken is. Het auteurschap zit hem in het idee. Wat hij doet, is dat hij in de context en de geschiedenis duikt. De teksten die hij in neon vertaalt, zijn bijna altijd citaten van filosofen of denkers die te maken hebben met de plek.’
In dit geval dus Spinoza, die woonde en werkte in Den Haag en wiens ideeën over de vrijheid van denken en van meningsuiting belangrijk zijn geweest voor de moderne democratie. De ideeën van Spinoza sluiten volgens Kosuth nauw aan bij de taken van de Raad van State, de hoogste algemene bestuursrechter, die de regering adviseert bij wetsvoorstellen.
Beeld: Bart van Vliet/RVB
Raimondo Piaia zet de ideeën van kunstenaar Joseph Kosuth om in neon.
Orkest
Voor Piaia speelt de betekenis een minder grote rol. Hij is vooral een bevlogen ambachtsman. ‘Drie letters waren gebroken. Nou, eigenlijk was er maar één gebroken. De andere twee hadden niet de goede kleur omdat er iemand aan had gezeten.’ Hij doelt op onderhoud dat naar zijn maatstaven niet goed is uitgevoerd. Het probleem is volgens Piaia dat veel bedrijven het goed bedoelen maar dat de deskundigheid over neonverlichting langzaam aan het verdwijnen is. Dat is een van de redenen dat hij met zijn team over de hele wereld moet reizen.
‘Zijn team is als een orkest’, vertelt Seamus Farrell, die als vertegenwoordiger van Kosuth is meegereisd naar Den Haag. ‘Zij weten precies wat ik wil en wat ik niet wil. Daarom kunnen we niet met een lokaal bedrijf werken. Als je een letter moet vernieuwen heb je een glasblazer nodig. Er zijn in heel Europa misschien nog maar tien mensen die weten hoe dat moet.’
De teloorgang van het ambacht heeft te maken met het einde van de hoogtijdagen van neon. Neonlicht is een Franse uitvinding van begin twintigste eeuw, die naar de VS overstak en daar populair werd voor reclame. Na de Tweede Wereldoorlog maakte neonlicht ook een opmars in Europa. Led-verlichting heeft inmiddels de plek van neon ingenomen. Maar kunstenaars en liefhebbers als Piaia zweren bij het specifieke licht van neon, waar ledverlichting naar hun smaak simpelweg niet aan kan tippen.
Reservebuizen
De gebroken letter is nieuw geblazen in San Vendemiamo en per koerier naar de binnentuin gebracht. Piaia: ‘Wij bewaren altijd extra glazen buizen voor een kunstwerk van meneer Kosuth. Je kunt ze weer nieuw produceren, maar ze hebben dan nooit precies dezelfde kleur. Daarom bewaren we altijd reservebuizen.’
Alle letters zijn van de muren gehaald, schoongemaakt en hebben een nieuwe vernislaag gekregen – precies volgens de wensen van Kosuth. ‘Hij houdt van mat, dus niet fel en glanzend.’ Het licht was na de onthulling van het kunstwerk ook wat te fel. Dat hebben Piaia en zijn team rechtgezet – ‘dat is ook beter voor vogels en insecten’ – en in één moeite door zijn andere transformatoren geïnstalleerd, die de helft minder en energie verbruiken.
Beeld: Bart van Vliet/RVB
Piaia en zijn team van ambachtslieden werken volgens kunstenaar Joseph Kosuth als een orkest.
Milieueisen
Een laatste punt zijn milieueisen. Voor neonverlichting is een gasmengsel van argon en neon nodig en een ‘druppeltje kwik’. Dat druppeltje kwik kan niet volgens de huidige milieueisen. ‘Voor een kleine reparatie mag je het nog wel gebruiken. Net zoals je loodhoudende verf kunt gebruiken voor de restauratie van een schilderij van Michelangelo.’ Voor nieuwe neonkunst is kwik in Europa in de ban gedaan. Piaia heeft daarom een milieuvriendelijke neontechniek ontwikkeld. Over zijn kwikloze recept wil hij niets kwijt. Maar zeker is wel dat hij door kan met het neoniseren.