Nederlands meest bekeken kunstwerk
Het staat in de tijdelijke plenaire zaal van de Tweede Kamer en is daardoor Nederlands meest bekeken kunstwerk: Aarde van Jos de Putter. Het kwam tot stand op basis van de percentageregeling en gaat nog moeiteloos jaren mee, bleek tijdens een inspectie deze zomer.
In het najaar van 2020 struinde documentairemaker en kunstenaar Jos de Putter met een emmer in zijn hand door net omgeploegde akkers. Hij was - van Zeeland tot Groningen - op zoek naar kleikluiten en selecteerde zorgvuldig de klonten met naar zijn smaak de juiste kleur en vorm.
Wortels en takjes
De Putter nam ze vervolgens mee in speciekuipen achterin zijn oude Volvo stationcar. In een grote loods van een grondverzetbedrijf in Oisterwijk had hij ruimte gehuurd om ze op pallets te drogen te leggen. Hij had haast. Want kleiklonten kun je in een periode van zo’n zes weken vinden. ‘Na de oogst ploegen de boeren de akkers om. Dan heb je klonten die ze na een week of zes weer fijn hakselen.’
Zijn plan was om de klonten met soms nog wortels, gras en takjes aan panelen vast te maken. Maar hoe hij de verzamelde vochtige klonten aan de wanden in de Tweede Kamer moest bevestigen, wist hij toen nog niet.
Plenaire zaal
Tijdens het zomerreces dit jaar was er tijd om te kijken hoe de klei zich in die jaren heeft gehouden. ‘We zijn er omdat er hier een stukje is afgebroken’, zegt De Putter. Hij staat bij – voor de tv-kijker – het rechterpaneel. ‘Ik wist vijf jaar geleden al dat dit zou kunnen gebeuren. Dit is klei uit Oost-Brabant met wat meer zand erin. Die is wat minder voorspelbaar dan de zware zwarte klei uit Zeeland waar je altijd van op aan kunt. De uitdaging was: hoe hou je die kluiten goed? Ik heb een afspraak dat het vijf jaar goed moet blijven.’
Percentageregeling
Het kunstwerk in de plenaire zaal is onderdeel van de percentageregeling. Bij nieuwbouw, verbouw of renovatie besteedt het Rijksvastgoedbedrijf tussen de 0,5 en 2 procent van de bouwsom aan beeldende kunst. De kunstcommissie waarin ook de gebruiker van het pand zit, kiest de kunstenaars uit. De Putter was één van de uitgenodigde kunstenaars. ‘Wat mij opviel toen ik de zaal bezocht, is dat je hier geen idee hebt van de buitenwereld. Het is een kom, er is geen licht van buiten. Dat is een architectonisch gegeven, maar het wordt ook een metafoor voor het feit dat hier geen buitenwereld is. Wat als je over het fenomeen buitenwereld zou nadenken als kunstwerk?’
Aarde
Met dat uitgangspunt ging De Putter aan de slag. Zijn eerste voorstel was het plaatsen van schermen waarop – 365 dagen per jaar – opgenomen licht van buiten te zien zou zijn. Dat plan haalde het om veiligheidsredenen niet. Een scherm kan gehackt worden. Toen besloot De Putter om de buitenwereld naar binnen te brengen. ‘De zaal heeft de vorm van een Grieks amfitheater. Daar kijk je naar een verhaal en zie je op de achtergrond gewoon land of lucht. Wat nou als ik in plaats van de lucht de aarde laat zien? Ik dacht: ik neem Nederlandse grond en zet die rechtop. Als je de aarde rechtop zet, zet je die in een positie van een entiteit. Op zijn minst is de aarde dan toehoorder. Of een gesprekpartner. Dan is de aarde in de Tweede Kamer gewoon als aarde aanwezig.’
Jos de Putter heeft voldoende reserveklonten op voorraad (links). Zelfs takjes en wapperende grassprietjes hebben zich prima gehouden (rechts).
Reserveklonten
Dat was gemakkelijker gezegd dan gedaan. Hoe krijg je klompen klei aan een wand zonder dat ze verbrokkelen of naar beneden tuimelen tijdens een debat? De Putter verzamelde een team van experts en ging aan de slag. Het bakken van de klei viel af. Dan zijn de klonten keramiek geworden en zijn ze niet meer echt ‘aarde’. Haarlak om de gedroogde klei mee te fixeren, werkte ook niet. Uiteindelijk zijn de klonten ondergedompeld in een houtlijmmengsel en op een rooster te drogen gelegd. ‘Mijn atelier stond vol met kratten. Echt idioot. Tot zes meter hoog had ik kratten met klonten. Ook om te kunnen kiezen uit verschillende volumes en kleisoorten.’ Nog steeds heeft De Putter reserveklonten. Maar hij heeft die voorraad niet aan hoeven breken. De constructie van wanden van okoumé (hout dat niet krimpt of uitzet) en metalen pinnen houdt alles van de Aarde uitstekend op zijn plek. Na bijna vijf jaar zitten zelfs wapperende droge grassprietjes nog goed vast. De enige blijvende schade is tot De Putters ergernis een deukje in een wand met IJsselzand veroorzaakt door een stofzuiger.
Twee ontbrekende klonten
Eén plek voor een klont heeft De Putter vrijgelaten. Over die lege plek komen telkens meldingen binnen. Mensen denken dat er iets verdwenen is. Maar dat hoort dus zo. En één grote klont heeft De Putter zelf weggehaald. Als documentairemaker zag hij bij het plaatsen van de wanden meteen dat de camera die gericht is op het spreekgestoelte een bijzonder effect kan geven. Het kan dan lijken of er een klont uit het oor van de spreker komt.
Volgens De Putter kan de Aarde moeiteloos nog jaren mee. Het kunstwerk blijkt namelijk zeer solide. Waar het uiteindelijk na de afronding van de binnenhofrenovatie een nieuwe plek zal krijgen, is nog niet bekend.