Onderduiken in het koninklijk paleis
De koninklijke familie vlucht in de meidagen van 1940 naar het buitenland. Paleizen die ze achterlaten, veranderen onder het oog van de bezetter in onderduikadressen. Alleen Paleis Het Loo is volledig in bezit genomen door Wehrmacht-soldaten.
Wie kent niet het Koninklijk Paleis Amsterdam of Paleis Noordeinde in Den Haag? Minder bekend is dat het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) de eigenaar en beheerder is van deze paleizen. Rond 4 en 5 mei, een periode van herdenking en viering, wil het RVB iets vertellen over de gebeurtenissen in enkele paleizen tijdens de Tweede Wereldoorlog, wanneer de koninklijke familie in het buitenland verblijft.
Niet warm te stoken
Het Koninklijk Paleis Amsterdam blijft officieel bewoond. Opzichter Adriaan Perfors is met zijn vrouw en twee zoons al in 1939 in de conciërgewoning ingetrokken vanwege de oorlogsdreiging. Als de oorlog een jaar later ook echt uitbreekt, wordt het paleis een plek van verzet. Perfors weigert uit principe Duits te praten en met behulp van een tolk liegt hij dat het paleis niet warm te stoken is. Zo houdt hij het gebouw uit handen van geïnteresseerde Luftwaffe-officieren.
Ondertussen zit zijn toekomstige zwager, de Joodse arts Leo van Lier, in hetzelfde paleis ondergedoken, samen met zijn hond Boef. Ook biedt het paleis onderdak aan jongeren die aan de Arbeitseinsatz, het verplicht werken in Duitsland, willen ontsnappen. Zij slapen in de Schoutskamer en verlaten vroeg in de ochtend stiekem het paleis weer. In de laatste oorlogsweken trekken leden van het verzet, de Binnenlandse Strijdkrachten, in het paleis om sabotage van de telefooncentrale en het hoofdpostkantoor te voorkomen.
Razzia
Het Haagse Paleis Noordeinde biedt in eerste instantie voornamelijk een veilige plek aan kunst, ook van buiten het paleis. Zo brengt het Kunstmuseum Den Haag een deel van de collectie in veiligheid in het paleis. Het museum moet het eigen pand verlaten vanwege de aanleg van de verdedigingslinie Atlantikwall. Ook Hagenezen die moeten evacueren vinden onderdak in het Noordeinde, waaronder gezinnen van het hofpersoneel. Minder openlijk is de intrek van jongeren die het paleis weten te vinden als onderduikadres om de tewerkstelling in Duitsland te ontlopen. Zo verstoppen ze zich tussen de vloeren en ook de gecamoufleerde wijnkelder, waar kunstvoorwerpen verborgen liggen, is een goede verstopplek. Tijdens een razzia op 14 oktober 1944 bij het paleis, vangen de Duitsers dan ook bot.
Opereren in de salon?
Het voormalige koninklijk paleis Het Loo is sinds 1984 een museum. Tijdens de oorlog nemen Wehrmacht-troepen hun intrek in de zijvleugels en vanaf 1942 is het paleis officieel een herstellingsoord voor Duitse militairen. Hoewel de bezetters rigoureuze plannen hebben om de salons open te breken en enkele zalen tot operatiekamers te verbouwen, blijft de schade beperkt. Wel nemen de Wehrmacht-officieren de leeggehaalde koninklijke vertrekken in gebruik en dient de audiëntiezaal als hun eetzaal. Verder zijn er kamers voor massages en medische baden. In de voormalige kunstzaal kunnen de revaliderende soldaten ontspannen een filmpje kijken. Voor hen staan 132 bedden klaar in de oostvleugel.
Vrij!
Aan het einde van de oorlog arriveren de geallieerden als eerste bij Paleis Het Loo. Op 17 april 1945 bevrijden zij Apeldoorn en twee dagen later vestigt prins Bernhard zich met zijn militaire staf in het paleis, nu hoofdkwartier van de Nederlandse Strijdkrachten. Op 5 mei 1945 is Bernhard in Wageningen bij de Duitse overgave. Zodra opzichter Perfors dit goede nieuws hoort, klimt hij - Ondanks dat de nog aanwezige Duitsers op hem schieten - het dak op van het Paleis op de Dam om een zelfgemaakte oranje vlag te hijsen. In Den Haag bewaken de Binnenlandse Strijdkrachten die dag Paleis Noordeinde nog, maar de volgende dag is het zover. Ook hier kan de vlag uit: Nederland is vrij!
Meer weten? Lees De achterblijvers. Het Hof na de vlucht van Wilhelmina 1940-1945 van Flip Maarschalkerweerd, voormalig directeur van het Koninklijk Huisarchief en de Koninklijke Verzamelingen.