Unieke ramen terug waar ze horen
Of iemand weet waar de gebrandschilderde ramen uit het voormalige pand van de Octrooiraad zijn? Deze vraag kwam binnen bij Publieksvoorlichting van het Rijksvastgoedbedrijf. Medewerker Rijkscollectie Percentagekunst Celine Bakker: ‘Herplaatsing lukte niet, vandaar de overweging om te schenken.’
In het streng ogende gebouw aan het Haagse Willem Witsenplein zitten tegenwoordig appartementen. De Vereniging van Eigenaren (VvE) kwam bij toeval een oud krantenartikel tegen over de originele gebrandschilderde ramen uit het trappenhuis. De bewoners wilden graag weten waar de ramen waren gebleven en benaderden het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Celine Bakker: ‘Het RVB heeft het pand verkocht in 2015 en de glas-in-lood ramen zaten er toen niet meer in. In 1974 waren ze namelijk meeverhuisd met de Octrooiraad, naar een groter pand aan de Patentlaan in Rijswijk.’
Aan het begin van deze eeuw groeide de Octrooiraad ook uit zijn Rijswijkse jasje, onder andere door fusies. In 2002 verhuisde de raad naar nieuwbouw aan de Prinses Beatrixlaan. Tegenwoordig heet de organisatie Octrooicentrum Nederland en is onderdeel van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. ‘In het nieuwbouwpand was geen ruimte om de gebrandschilderde ramen te herplaatsen. Sinds 2017 stonden de 48 ramen, verdeeld over 4 grote houten kisten, bij ons in opslag. Hier wachtten ze op een nieuwe bestemming’, vertelt Bakker.
Bejubeling menselijk vernuft
In de jaren dertig van de vorige eeuw is er wereldwijd een enorme economische crisis. Het nieuwe pand voor de Octrooiraad, in opdracht van de voormalige Rijksgebouwendienst, mag vooral geen luxe uitstralen. De enige versiering is een serie gebrandschilderde ramen in het trappenhuis, gemaakt door sierkunstenaar Pieter Hofman (1885-1965). Hierbij tekent hij met een speciaal mengsel afbeeldingen op het glas, waarna ze in de oven worden ingebrand. De afbeeldingen op zijn ramen tonen belangrijke uitvindingen en uitvinders uit de geschiedenis en daarmee het vernuft van de mens. Ze zijn een bejubeling van het werk van de Octrooiraad. Deze raad verstrekt octrooien, het exclusief eigendomsrecht op een technische uitvinding. Vooraf toetst de raad of de uitvinding ook voldoet aan de eisen om dat exclusieve recht te verkrijgen.
De kunstige ramen zijn geen lang leven beschoren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ('40-'45) valt er een bom vlakbij het pand en alle ramen liggen aan diggelen. In 1959 krijgt de inmiddels bejaarde Hofman vanuit de percentageregeling de opdracht voor een nieuwe serie ramen om het trappenhuis te sieren. Hij maakt opnieuw 32 ramen met beroemde uitvindingen en uitvinders, van de uitvinding van het buskruit in de veertiende eeuw tot aan het vliegtuig in 1908 door de Amerikaanse gebroeders Wright, en zestien ramen met symbolische afbeeldingen.
Uitzonderlijke schenking
De VvE was blij met het nieuws dat de ramen niet verloren waren gegaan, maar in een depot stonden. Enkele bewoners mochten de ramen daar komen bekijken. ‘Bij het zien van de ramen wilde de VvE ze heel graag op hun originele plaats in ere herstellen en terugplaatsten in het monumentale trappenhuis van het gebouw. Daar kon het RVB zich goed in vinden.’
Het RVB besloot daarom de ramen, die behoren tot de Rijkscollectie Percentagekunst, te schenken. Dit is zeer uitzonderlijk en het RVB ging ook niet over één nacht ijs. ‘Voor we besloten om de ramen te schenken, hebben we uitvoerig geprobeerd om een goede herbestemming voor deze ramen te vinden binnen de Rijksportefeuille. Helaas zonder succes. We willen kunst zichtbaar maken en niet in opslag houden. Vandaar de overweging om dit keer te schenken, toen herplaatsen niet lukte’, legt Bakker uit. Daar moest de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) wel eerst een vervreemdingsvolmacht voor afgeven, na aankondiging van afstoting in de Staatscourant. Vervolgens is er een schenkingsovereenkomst opgesteld.
Eindelijk terug
Externe restaurateurs restaureerden de ramen vakkundig, wat het RVB en de VvE samen betaalden. Daarna volgde de feestelijke inhuldiging van de ramen op hun oorspronkelijke plek, waar Bakker bij aanwezig was. ‘De bewoners zijn erg enthousiast en blij met de nieuwe, oude aanwinst. De ramen zijn ook schitterend. En ze zijn goed te zien voor voorbijgangers, vooral als het buiten donker is en er licht brandt in het trappenhuis. Ik ben blij dat ze in ere hersteld zijn.’ Na 70 jaar zijn Hofmans ramen eindelijk terug waar ze horen.