Archeologisch onderzoek Binnenhof met publiek
Afgelopen zomer onderzochten archeologen de grafkelder onder de voormalige Hofkapel op het Binnenhof. Onder toeziend oog van geïnteresseerde toeschouwers deden ze bijzondere vondsten, van prehistorisch duinreliëf tot opgestapelde skeletten. ‘Ik heb nog nooit zo samengewerkt met het publiek.’
Het normaal drukbevolkte Binnenhof is nu grotendeels gesloten voor renovatie. Dit biedt de archeologen van gemeente Den Haag een unieke kans om de bodem in te duiken. In opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) voerden zij in de zomer van 2023 archeologisch onderzoek uit naar de bodem onder het in 1879 gesloopte deel van de Hofkapel. Dit onderzoek is geen onderdeel van de renovatie van het Binnenhof.
Het 800 jaar oude Binnenhof is een van de oudste parlementaire complexen ter wereld dat nog in gebruik is. Dit biedt bijna een garantie voor bijzondere vondsten. Zo haalden de archeologen fragmenten van oude drinkglazen, bewerkte kloostermoppen, een tonijnwervel én op elkaar liggende skeletten onder de dikke laag zand vandaan. ‘Ik vind het heel bijzonder om hier mijn eigen geschiedenis bloot te leggen, te documenteren en erover te vertellen’, vertelt Mignonne Lenoir, archeoloog bij de gemeente van Den Haag.
Gaten boren
Na de opgravingen buiten volgde een inpandig onderzoek. Begin september 2023 startten de onderzoekers met het maken van scans van zowel de vloeren als de kelderwand. Dit leverde informatie op om te bepalen waar elektrische gaten geboord konden worden. In totaal zijn er acht gaten geboord om te kijken wat er zich onder de vloeren en achter de kelderwand bevindt. Bij twee boringen was het raak. De archeologen troffen een grafkelder met overblijfselen van grafkisten en een grafzerk uit 1556.
Publiek kijkt mee
Lenoir is opgetogen over het archeologisch onderzoek op het Binnenhof waarbij zij de kans kreeg om een rijke geschiedenis te delen. Het onderzoek was namelijk niet alleen bijzonder voor de archeologen, het trok ook een breed publiek. ‘De opgravingen waren door het hek voor iedereen te volgen. Ik heb nog nooit zo samengewerkt met het publiek’, vertelt Lenoir. ‘Mensen reageerden enthousiast en waren nieuwsgierig naar de vondsten. Ik heb veel gesprekken gevoerd aan het hek. Mensen waren echt geïnteresseerd in hun erfgoed.’
Bron van historie
De Hofkapel is een bron gebleken van opmerkelijke ontdekkingen, van de bouwconstructie van de kapel tot aan eeuwenoude begravingstradities. De opgravingen geven een boeiend inkijkje in het verleden en onderstrepen de ambities van het kabinet om meer aandacht te besteden aan historische erfgoedlocaties én om mensen meer te betrekken bij archeologisch onderzoek. Later dit jaar vindt er buiten aan de westzijde van de Hofkapel nog een archeologisch onderzoek plaats. Daarnaast worden alle sporen en vondsten zorgvuldig geanalyseerd, gedocumenteerd en over ongeveer twee jaar officieel gepresenteerd.
(Beeldtitel: Binnenhof Renovatie. Onderzoek grafkelder Hofkapel.)
ANDJELKO PAVLOVIC: Als archeoloog van de afdeling Archeologie
van de gemeente Den Haag is er niks mooiers dan hier onderzoek te mogen doen.
Dus dit is echt een pluim op mijn carrière.
MIGNONNE LENOIR: Ik vind het heel bijzonder
om m'n eigen geschiedenis bloot te leggen, te documenteren en te mogen vertellen.
VOICE-OVER: Op 10 juli 2023 startte het archeologische onderzoek
naar de bodem onder het gesloopte deel van de Hofkapel aan het Binnenhof uit 1879.
Het doel van dit onderzoek is om meer inzicht te krijgen
in de geschiedenis van de voormalige Hofkapel,
die in 1289 werd gesticht door graaf Floris de Vijfde.
Ook wilden de archeologen meer te weten komen over de begravingscultuur.
Immers, archeologische vondsten leren de inwoners van Nederland veel meer
over de rijke historie van 800 jaar Binnenhof
en geven meer inzicht in de ontstaansgeschiedenis van Nederland.
Dit onderzoek sluit daarom goed aan bij de ambitie van het kabinet
om meer aandacht te besteden aan historische plaatsen.
In opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf
werkten de afdelingen Archeologie en Monumentenzorg
van de gemeente Den Haag nauw samen
met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Dit onderzoek maakt geen onderdeel uit van de renovatie van het Binnenhof.
Wél biedt de renovatie de kans
om het onderzoek in de zomer van 2023 uit te voeren.
In de Tweede Kamerbrieven uit 2020 en 2021 is eerder toegelicht en besloten
dat het onderzoek wordt gericht
op het vastleggen van de rijkdom van het bodemarchief
en niet op het vinden van Johan van Oldenbarnevelt.
Bovendien is eerder in 2019
door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed vastgesteld
dat er geen hedendaagse DNA-match beschikbaar is
om Johan van Oldenbarnevelt te identificeren.
Maar gelukkig kwamen de archeologen heel veel andere vondsten tegen,
bijvoorbeeld: nieuwe inzichten over de bouw van de voormalige Hofkapel,
bewerkte kloostermoppen, een tonijnwervel,
fragmenten van drinkglazen, originele grondopbouw,
een gemetselde kleine grafkelder, een zijbeuk en spaarbogen én begravingen.
(Mignonne Lenoir:)
Ik ben zeer tevreden over het verloop van het onderzoek.
We hebben heel veel mooie dingen mogen onderzoeken
en we hebben daar ruim de tijd voor gehad.
Dat heeft ons echt wel perspectief geboden om dingen extra uitgebreid te onderzoeken.
VOICE-OVER: Het archeologische onderzoek
kon via de website binnenhofrenovatie.nl met korte video's worden gevolgd
of op het Binnenhof ter plekke.
Hierdoor ontstonden er ook mooie gesprekken aan het hek.
(Onderzoekers zijn druk aan het werk.)
MIGNONNE: Ik vond persoonlijk dat dit onderzoek wel echt supergaaf was,
want ik heb nog nooit zo samengewerkt met publiek
en dat het zo toegankelijk was voor iedereen.
Dat vond ik echt heel erg bijzonder, en daar hebben we allemaal wat van mogen leren.
We hoorden ook heel vaak mensen aan het hek vertellen
wat ze hadden gelezen over de opgraving zelf,
en die kwamen ook echt kijken om het met eigen ogen te zien.
Dat was wel heel erg leuk.
Ik heb ook gesprekken gevoerd met mensen, die waren ook enorm enthousiast.
Het publiek was heel erg gevarieerd, dus het waren buitenlandse toeristen,
maar dus ook echt Hagenezen, Hagenaars die kwamen kijken naar hun erfgoed.
(Een lange, witte gang.)
VOICE-OVER: Begin september 2023 werd er inpandig onderzoek gedaan
naar de bodem onder de vloer van de begane grond van de voormalige Hofkapel.
Deze ruimte bevindt zich grotendeels onder de gang en de kantoorruimtes
van de begane grond van de Eerste Kamer aan de zuidzijde van de Hofkapel.
Op basis van scans van de vloeren en van de kelderwand is bepaald
waar de gaten elektrisch geboord konden worden
om zo meer te weten te komen
over wat er onder de vloer of achter de kelderwand zit,
zand of holle ruimtes.
In samenspraak met de archeologen en Monumentenzorg
van de gemeente Den Haag, constructeurs en technische adviseurs
zijn de posities van de gaten bepaald.
In totaal zijn er acht gaten geboord.
Achter zes gaten zat zand.
Achter één gat een grafkelder met resten van grafkisten...
(Een man met een oranje veiligheidshesje aan en een witte helm op boort een gat in een bakstenen muur.)
OPGEWEKTE MUZIEK
En achter een ander gat een grafzerk uit 1556.
(Een camera gaat heel voorzichtig het gat door en filmt de grafzerk, waar een klein laagje zand overheen ligt.)
DE OPGEWEKTE MUZIEK SPEELT VERDER
Ook kon de bouwnaad tussen de oorspronkelijke kapel uit 1289
en de uitbreiding in 1453 nauwkeurig worden aangewezen.
HEIN HUNDERTMARK: We hebben hier de gevelhoek van de kapel,
en men heeft hem in 1453 uitgebreid.
Dat is bekend op schrift, maar we hebben nog nooit zo precies aangetroffen
dat hier de bouwnaad zit en ook hoe men dat constructief uitgevoerd heeft,
namelijk hier met een koude naad.
Men heeft niet zitten inhakken en dergelijke.
Er is in het verleden heel veel over geschreven,
het zou zus, het zou zo kunnen zijn.
Iemand heeft ooit eens een keer iets gezien
en daar worden dan conclusies uit getrokken.
Wat wij doen met het onderzoek, is echt vastleggen, goed documenteren,
om vervolgens te kunnen zeggen: wat toen en toen gezegd werd,
dat klopt wel of dat klopt niet.
Dat is waar het om gaat,
dat je dus eigenlijk het geschiedkundige verhaal kan bevestigen of juist niet,
waardoor je een betrouwbaar historisch verhaal krijgt
over de bouwgeschiedenis van het Binnenhof.
VOICE-OVER: Op dit moment worden alle sporen en vondsten
van het onderzoek buiten en binnen
zorgvuldig geanalyseerd, gedocumenteerd en over ongeveer twee jaar gepresenteerd.
MIGNONNE: We hopen het botmateriaal, dus de begravingen,
om daar een rapport over uit te brengen, redelijk snel.
Maar alle grote archeologische lijnen kunnen we eigenlijk pas gaan rapporteren,
of wat over vertellen, als we alles hier op het Binnenhof hebben opgegraven.
ANDJELKO: Er is nog een stuk daar aan de westzijde van de voormalige Hofkapel,
namelijk de uitbouw, het William- en Mary-logement uit de zeventiende eeuw.
Omdat daar nog allerlei andere werkzaamheden moeten gebeuren,
hebben we dat in deze fase niet kunnen doen,
dus dat gaan we met een beetje geluk over een paar maanden weer oppakken.
(Versnelde beelden van het archeologische onderzoek op het Binnenhof.)
DE OPGEWEKTE MUZIEK SPEELT VERDER
VOICE-OVER: Afhankelijk van de resultaten en bevindingen kan bekeken worden
of er eventueel nog een vervolgonderzoek moet komen, en in welke vorm.
(Beeldtekst: Met dank aan: Ministerie van Algemene Zaken, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Eerste Kamer, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Gemeente Den Haag (Archeologie en Monumentenzorg), Rijksvastgoedbedrijf,)
DE OPGEWEKTE MUZIEK SPEELT VERDER TOT HET EIND VAN DE VIDEO
(ABT, BBC Bouwmanagement, Heijmans, Burgy, Van Veen Groep BV, Moving Pixel, Constance van der Linde, Ronald Stenvert en Hein Hundertmark.)
(Binnenhof Renovatie. Onderzoek grafkelder Hofkapel. binnenhofrenovatie.nl.)
Meer informatie
Het laatste nieuws rondom de renovatie van het Binnenhof is te vinden op de website van de Binnenhofrenovatie.